Wist je dat vergeten eigenlijk heel nuttig is?
Vergeten is een deel van ons dagelijks leven. Misschien loop je een kamer binnen en vergeet je waarom je daarheen ging – of iemand groet je op straat en je kunt je hun naam niet herinneren.
Maar waarom vergeten we dingen? Is het simpelweg een teken van geheugenproblemen, of zijn er voordelen aan verbonden?
Een van de vroegste bevindingen op dit gebied toonde aan dat vergeten kan optreden simpelweg omdat het gemiddelde geheugen van een persoon vervaagt. Dit werd ontdekt door de Duitse psycholoog uit de 19e eeuw, Hermann Ebbinghaus, wiens "vergeetcurve" liet zien hoe de meeste mensen de details van nieuwe informatie snel vergeten, maar dat dit na verloop van tijd afneemt. Meer recentelijk is dit gerepliceerd door neurowetenschappers.
De vergeetcurve:
Vergeten kan echter ook functionele doelen dienen. Onze hersenen worden voortdurend gebombardeerd met informatie. Als we elk detail zouden onthouden, zou het steeds moeilijker worden om de belangrijke informatie vast te houden.
Een van de manieren waarop we dit vermijden, is door in de eerste plaats niet genoeg aandacht te besteden. Nobelprijswinnaar Eric Kandel en een reeks daaropvolgende onderzoeken suggereren dat herinneringen worden gevormd wanneer de verbindingen (synapsen) tussen de cellen in de hersenen (de neuronen) worden versterkt.
Aandacht schenken aan iets kan die verbindingen versterken en die herinnering vasthouden. Ditzelfde mechanisme stelt ons in staat om alle irrelevante details die we elke dag tegenkomen, te vergeten. Dus hoewel mensen meer tekenen van afleiding vertonen naarmate ze ouder worden en geheugenstoornissen zoals de ziekte van Alzheimer worden geassocieerd met aandachtsstoornissen, moeten we allemaal de onbelangrijke details kunnen vergeten om herinneringen te creëren.
Omgaan met nieuwe informatie
Het ophalen van een herinnering kan er soms ook toe leiden dat deze verandert om nieuwe informatie te verwerken. Stel dat je dagelijks dezelfde route rijdt om naar je werk te gaan. Waarschijnlijk heb je een sterke herinnering aan deze route, waarbij de onderliggende hersenverbindingen bij elke rit worden versterkt.
Maar stel dat op een maandag een van je gebruikelijke wegen is afgesloten en er een nieuwe route is voor de komende drie weken. Je geheugen voor de rit moet flexibel genoeg zijn om deze nieuwe informatie op te nemen. Een manier waarop de hersenen dit doen, is door sommige geheugenverbindingen te verzwakken en tegelijkertijd nieuwe extra verbindingen te versterken om de nieuwe route te onthouden.
Heb je ooit het kantoor bereikt en nauwelijks herinnerd dat je erheen bent gereden?
Duidelijk is dat het onvermogen om onze herinneringen bij te werken aanzienlijke negatieve gevolgen zou hebben. Denk aan PTSS (posttraumatische stressstoornis), waarbij het onvermogen om een traumatische herinnering bij te werken of te vergeten betekent dat iemand voortdurend wordt getriggerd door herinneringen in hun omgeving.
Vanuit evolutionair oogpunt is het ongetwijfeld gunstig om oude herinneringen te vergeten als reactie op nieuwe informatie. Onze voorouders in de jagers-verzamelaars samenleving bezochten misschien herhaaldelijk een veilige drinkplaats, om op een dag een rivaliserende nederzetting of een beer met pasgeboren welpen te ontdekken. Hun hersenen moesten in staat zijn om de herinnering bij te werken en deze plek als onveilig te labelen. Het niet doen daarvan zou een bedreiging voor hun overleving zijn geweest.
Heractiveren van herinneringen
Soms is vergeten misschien niet het gevolg van geheugenverlies, maar van veranderingen in ons vermogen om herinneringen op te halen. Onderzoek met knaagdieren heeft aangetoond hoe vergeten herinneringen kunnen worden herinnerd (of heractiveren) door de hierboven genoemde synaptische verbindingen te ondersteunen.
Knaagdieren werden geleerd om iets neutraals (zoals het rinkelen van een bel) te associëren met iets onaangenaams (zoals een milde schok aan de voet). Na enkele herhalingen vormden de knaagdieren een "angstherinnering" waarbij het horen van de bel hen liet reageren alsof ze een schok verwachtten. De onderzoekers konden de neuronale verbindingen isoleren die werden geactiveerd door het koppelen van de bel en de schok, in een deel van de hersenen dat bekend staat als de amygdala.
Ze vroegen zich toen af of het kunstmatig activeren van deze neuronen de knaagdieren zou laten reageren alsof ze een schok verwachtten, zelfs zonder bel en zonder schok. Ze deden dit met een techniek genaamd optogenetische stimulatie, waarbij licht en genetische manipulatie worden gebruikt, en toonden aan dat het inderdaad mogelijk was om dergelijke herinneringen te activeren (en vervolgens te deactiveren).
Een manier waarop dit relevant kan zijn voor mensen is via een soort tijdelijk vergeten dat mogelijk niet het gevolg is van geheugenverlies. Terug naar het eerdere voorbeeld waarin je iemand op straat ziet en je hun naam niet kunt herinneren. Misschien denk je dat je de eerste letter kent en dat de naam je zo te binnen zal schieten. Dit staat bekend als het tip-of-the-tongue fenomeen.
Toen dit fenomeen voor het eerst werd bestudeerd door de Amerikaanse psychologen Roger Brown en David McNeill in de jaren 1960, rapporteerden ze dat mensen aspecten van het ontbrekende woord beter konden identificeren dan op basis van toeval zou worden verwacht. Dit suggereerde dat de informatie niet volledig was vergeten.
Een theorie is dat het fenomeen optreedt als gevolg van verzwakte verbindingen in het geheugen tussen de woorden en hun betekenissen, wat de moeilijkheid weerspiegelt om de gewenste informatie te herinneren.
Een andere mogelijkheid is echter dat het fenomeen een signaal voor het individu kan zijn dat de informatie niet is vergeten, maar slechts tijdelijk ontoegankelijk is.
Dit zou kunnen verklaren waarom het vaker voorkomt naarmate mensen ouder en kennisrijker worden, wat betekent dat hun hersenen door meer informatie moeten zoeken om iets te herinneren. Het tip-of-the-tongue fenomeen kan een manier zijn waarop de hersenen aangeven dat de gewenste informatie niet vergeten is en dat volhouden kan leiden tot succesvolle herinnering.
Samenvattend, we vergeten informatie om verschillende redenen. Omdat we niet opletten of omdat informatie na verloop van tijd vervaagt. We kunnen vergeten om herinneringen bij te werken. En soms is vergeten informatie niet permanent verloren, maar gewoon ontoegankelijk. Al deze vormen van vergeten helpen onze hersenen efficiënt te functioneren en hebben onze overleving door de generaties heen ondersteund.
Dit is zeker niet bedoeld om de negatieve gevolgen te minimaliseren die worden veroorzaakt door mensen die erg vergeetachtig worden (bijvoorbeeld door de ziekte van Alzheimer). Niettemin heeft vergeten zijn evolutionaire voordelen. We hopen alleen dat je dit artikel interessant genoeg vond om de inhoud niet snel te vergeten.
Door Prof. Dr. Sven Vanneste